1 Mayıs İlk Kez Ne Zaman Kutlandı? 1 Mayıs’ın Türkiye’deki Politik Yansımaları
Dünya genelinde emekçilerin dayanışma, eşitlik ve adalet arayışlarını haykırdığı özel bir gün olan 1 Mayıs, pek çok ülkede resmi tatil olarak kabul edilen evrensel bir mücadele günüdür. Emek ve alın terinin kutlandığı bu gün, tarihsel olarak işçilerin daha insanca yaşam ve çalışma koşulları uğruna verdiği mücadelelerin sembolü haline gelmiştir.
Küresel Direnişin İlk Kıvılcımı
1 Mayıs’ın temelleri, 1856 yılında Avustralya’nın Melbourne şehrinde inşaat ve taş işçilerinin sekiz saatlik iş günü talebiyle gerçekleştirdikleri yürüyüşe dayanır. Ancak bu hareket, 1886’da Amerika’da yeni bir boyut kazandı. ABD İşçi Sendikaları Konfederasyonu öncülüğünde, 12 saatlik iş günlerine karşı çıkan yüz binlerce işçi, 1 Mayıs günü iş bıraktı. Bu büyük direnişin en çarpıcı sahnesi, Chicago’daki Haymarket Meydanı’nda yaşandı. Siyah ve beyaz işçilerin omuz omuza yürüdüğü bu gösteriler, sadece çalışma şartlarına değil, ırkçılığa karşı da bir başkaldırıydı. 4 Mayıs’ta yaşanan ve çok sayıda kişinin hayatını kaybettiği Haymarket Olayı sonrası bu hareket tüm dünyada yankı buldu.
1889’da Paris’te toplanan İkinci Enternasyonal’de, Fransız bir temsilcinin önerisiyle 1 Mayıs, tüm dünyada “işçi sınıfının birlik ve mücadele günü” olarak ilan edildi. Böylece 1890 yılında bu özel gün küresel çapta kutlanmaya başlandı.
Türkiye’de 1 Mayıs’ın Ayak Sesleri
Türkiye’de 1 Mayıs, ilk kez 1923 yılında resmi olarak kutlandı. Ancak emekçiler için bu tarih her zaman kolay geçmedi. Osmanlı döneminde ilk 1 Mayıs etkinliği, 1911 yılında Selanik’te düzenlendi. İstanbul ise 1912’de bu direnişe katıldı. 1924’te ise kitlesel kutlamalar yasaklandı ve 1925’te Takrir-i Sükûn Kanunu ile grev ve gösteriler yasak kapsamına alındı.
1935 yılında, 1 Mayıs’a “Bahar Bayramı” adı verildi ve resmi tatil ilan edildi. Ancak bu adlandırma, günün mücadeleci ruhunu gölgeledi.
Taksim ve Mücadele: 1970’lerden Günümüze
1976’da uzun bir aradan sonra İstanbul Taksim Meydanı, işçilerin kitlesel kutlamalarına ev sahipliği yaptı. Ancak 1977’de yaşanan ve tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçen olaylarda, silah sesleri ve panik sonucu 34 kişi yaşamını yitirdi. Bu trajedi, Türkiye’de 1 Mayıs kutlamalarının sembolü haline geldi.
1978’de Taksim yeniden doldu, ancak 1980 darbesi ile birlikte tüm toplumsal gösteriler gibi 1 Mayıs kutlamaları da yasaklandı. “Bahar ve Çiçek Bayramı” adı altında resmi tatil de kaldırıldı.
90’lı Yıllarda Direniş Sürerken
1996 yılında Kadıköy’de düzenlenen kutlamalarda polis müdahalesi sonucu üç kişi hayatını kaybetti. Bu olay, 1 Mayıs’ın barışçıl bir şekilde kutlanmasının önündeki engelleri gözler önüne serdi. Bu dönemde İstanbul’un pek çok alanında kutlamalar yasaklandı, mitingler sık sık olaylı geçti.
2000’ler: Yasal Haklar ve Taksim Tartışmaları
2008 yılında hükümet, 1 Mayıs’ı “Emek ve Dayanışma Günü” olarak tanımladı. 2009’da çıkarılan yasa ile yeniden resmi tatil ilan edildi. Ancak Taksim’de kutlama isteği yine güvenlik gerekçeleriyle sınırlamalarla karşılaştı. 2010, 2011 ve 2012 yıllarında Taksim’de barışçıl kutlamalar yapılabildi. 2013’teki şehir düzenleme projeleri gerekçesiyle tekrar yasak geldi ve çatışmalar yaşandı.
Yeni Yüzyılda 1 Mayıs: Direnişin Rengi Solmadı
2020’li yıllarda pandemi ve siyasi gelişmelerle birlikte 1 Mayıs yeniden kısıtlandı. 2020 ve 2021 yıllarında sokağa çıkma kısıtlamaları nedeniyle sembolik yürüyüşler yapıldı. Taksim’e çıkmak isteyen gruplara polis engeli uygulandı, çok sayıda kişi gözaltına alındı.
2022 ve 2023 yıllarında kutlamalar Maltepe Miting Alanı’na taşındı. LGBTİ+ bireylerin taşıdığı gökkuşağı bayrakları nedeniyle çıkan tartışmalar, kutlamaların içeriğinin toplumsal çeşitlilikle nasıl etkileşime girdiğini gösterdi.
2024 yılında da benzer bir senaryo yaşandı. Saraçhane’de toplanan kalabalık, Taksim’e yürümek isterken polisle karşı karşıya geldi. Müdahaleler sonrası 74 kişi tutuklandı.
About The Author
